Фотарэпартаж з выселеных вёсак Харошаўка, Мікольск, Забалоцце Буда-Кашалёўскага раёна.
Выселеная пасля катастрофы на Чарнобыльскай АЭС зона ажывае па-сапраўднаму адзін раз на год – на Радаўніцу. Сюды да родных магілаў, ці, як кажуць яшчэ, родных кладоў, едуць людзі з розных куткоў Беларусі, каб памянуць памерлых продкаў. Радаўніца яшчэ і добрая нагода сустрэцца з аднавяскоўцамі, абмяняцца навінамі, разам прыгадаць любыя сэрцу мясціны, якія праз радыяцыю сталі непрыдатнымі для жыцця.
У Буда-Кашалёўскім раёне, за дзьве з паловай сотні вёрст ад Чарнобыля, нежылой зонай стала яго паўночна-ўсходняя частка. Асабліва пацярпелі вёскі колішняга Забалоцкага сельскага савета – Боркі, Вясёлы Араты, Харошаўка, Мікольск, Забалоцце. Сумнавядовым рэкардсменам стаў у раёне пасёлак Баявы (Акцябрскі сельсавет), дзе радыяцэзію-137 выпала ажно 48 кюры на квадратны кіламетр. Не абмінуў гэтыя мясціны і стронцый-90.
На могілках у Мікольску купкамі шчыруе каля сваіх кладоў прыезджы люд. Каля дзесятка магіл прыбіраюць Гуменнікавы.
– У нас тут бацькі, дзядулі, бабулі, цёткі, – кажа Надзея Мурашкіна, у дзявоцтве Гуменнікава. – Маму адсюль высялялі. А дзед Яўхім яшчэ да Чарнобыля памёр. Яго ў вайну забралі ў Германію, а пасля перамогі адправілі ў савецкі лагер. Колькі сядзеў у тым лагеры, я не ведаю. Але калі ўжо вяртаўся дадому, то дачок сваіх на лясной сцежцы не пазнаў – павырасталі. Вось вяжу яму на крыж свежы ручнічок. Зямное жыццё ў дзеда даўно скончылася, а духоўнае, спадзяюся, працягваецца.
Перад колішняй вёскай Харошаўка вісіць знак радыяцыйнай небяспекі з папярэджаннем: «Уваход і ўезд забаронены! Вядзецца фотаздыманне».
Аднак па даўняй завядзёнцы на выходныя перад Радоўніцай і на саму Радаўніцу ўваход і ўезд ў зону не забараняецца.
Раней сітуацыю рэгуляваў Дзяржкамчарнобыль. Пасля нядаўняга скасавання гэтай структуры функцыі рэгулявання перададзены мясцовым выканкамам. Да таго ж у Харошаўцы, недзе праз паўкіламетра за радыяцыйным знакам у бок могілак, размешчаны летні лагер для цяліц пад наглядам жывёлаводаў. Ды і палі вакол засяваюцца. Вёску закапалі, а палеткі вярнулі ў гаспадарчы севазварот. Такі вось сюррэалізм.
Харошаўскія могілкі пакрысе зарастаюць, хоць і тут у нядзелю, за дзень да Радаўніцы, стаяла з паўдзесятка легкавікоў. Дзмітрый Грышчанкоў з сястрой Аленай і яе дачкою Лерай прыбіраюць магільны грудок дзеда. Дзмітрый носіць жоўты пясочак, капае яго побач з могілкамі. Лера з маці вяжуць на металёвы крыж чысты ручнік і аздабляюць магілу штучнымі кветкамі.
– Я прыехала з маці і дзядзькам сюды, каб захаваць памяць пра сваіх прашчураў. Не так шмат пра іх мы ведаем. Па сутнасці, пазнанне ў бальшыні не сягае далей трэцяга пакалення. Я не выключэнне. А тут яшчэ Чарнобыль рваў радзінныя повязі. Сямейны радавод варта ствараць, пісьмовы, – разважае студэнтка Лера.
Будаўнік Сяргей Грышчанкоў прыехаў з сям’ёй з Калінкавічаў. Радыяцыя не радыяцыя, а наведваць могілкі трэба абавязкова, лічыць Сяргей. Велікоднае яйка і кавалачак пірага па сподачак пакласці. Гэта такі нязменны абавязак жывых перад мёртвымі. І абавязкова добрым словам памерлых прыгадаць – тады яны і пачуюць радасную вестку пра Уваскрасенне Хрыстова.
На забалоцкім кладаўе нядзельным днём таксама нямала людзей. Традыцыя тут такая. Прыязджаюць і парадкуюць магілы хто калі можа. Алег Рудзянкоў з сямейнікамі парадкуе магілы бацькоў. Сам гаспадар фарбуе агароджу, іншыя падграбаюць мінулагодняе лісце вакол агароджы і ў сярэдзіне, выціраюць надмагільныя абеліскі. Таццяна прыгатавала вялікія букеты кветак для кожнай магілы.
Забалоцце высялялі напачатку дзевяностых гадоў мінулага стагоддзя, калі разабраліся, што радыенуклідамі накрыла не толькі паўднёвыя раёны Гомельшчыны, але і паўночныя. Жыхароў мясцовых раскідалі каго куды — у Гомель, Буда-Кашалёва, вёску Шчадрын Жлобінскага раёна. Некаторыя з’ехалі нават у Дзяржынск, што пад Мінскам. Могілкі ж з пахаваннямі засталіся. Засталіся жыць з некалі вялікай вёскі на восемсот душ пару дзесяткаў чалавек, што пасяліліся бліжэй да шашы Гомель-Магілёў. Астатняя тэрытовыя паселішча моцна зарасла кустоўем да самых могілак і наўсцяж далей.
Цяпер вяскоўцы, што засталіся ў Забалоцці пасля чарнобыльскага адсялення, ходзяць на Радаўніцу на свае клады той сцяжынаю, якой ішлі калі хавалі сваіх родных. Прычым імкнуцца прыбраць клады да Радаўніцы, а непасрэдна ўжо на Вялікдзень для памерлых нясуць ім пасачку. І вітаюцца з усімі словамі: «Хрыстос уваскрос!»
Антаніна Міхалкова, якой ужо 87 гадоў, з гомельскай дачкою Святланай ажно два дні, у суботу і нядзелю, прыбіралі магілы родных. Крайняя з іх – Мікалая Міхалкова, мужа Антаніны, бацькі Святланы.
– Мікалай мой жыў бы яшчэ, калі б не «кавід», – сцвярджае Антаніна Іванаўна. – Яму дзвяноста было, а ён нават сівым не быў. Кажуць радыяцыя радыяцыя. Памёр муж у райбальніцы не ад радыяцыі, а ад гэтага праклятага каранавіруса.
Вяскоўцы перакананы, што Радаўніца – гэта для памерлых радасць: іх наведваюць, успамінаюць, шануюць. Гэтак успрымае адметны дзень і свой удзел ва ўшанаванні памяці родных і Валянціна Шчыкалава з Буда-Кашалёва.
На забалоцкіх могілках мясцовыя жыхары і прыезджыя перасяленцы паказвалі старую разлапістую ліпу, гатовую абваліцца ўсёй сваёй важкасцю на тутэйшыя помнікі ды агароджы. Адна яе таўшчэзная галіна ўжо абрынулася долу, але яе так і не прыбралі. З боку здзічэлага саду ляжыць ладная горка смецця, таксама не выводзяць.
Пра гэта ведае кіраўніцтва Шырокаўскага сельскага савета, але нуль увагі. Падвезлі сёлета толькі пяску, каб паднавіць, каму трэба, надмагільныя грудкі. На ўсё астатняе нібыта бракуе сродкаў. Могілкі ж не пры бойкай трасе, а за кустоўем у зоне – ніякае начальства не пабачыць.
