Сумнавядомая гродзенская актывістка Вольга Бондарава пасля ідэалагічнай атакі на Астравецкую раённую бібліятэку імя Адама Мальдзіса і пагрому (кувалдамі!) прыватнага музея ў Старых Дарогах знайшла новы аб’ект для нападу – помнік Ларысе Геніюш у Зэльве.
Помнік той ужо больш за дваццаць гадоў стаіць за высокай агароджай на царкоўным дворышчы, даглядаецца вернікамі, зэльвенцы з ім звыкліся і ўспрымаюць належным чынам – як годнае ўшанаванне знакамітай паэткі-зямлячкі. У мясцовым доме культуры, у бібліятэцы, у прыходскім доме і каля самога помніка шмат разоў праходзілі Геніюшаўскія паэтычныя чытанні, якія сталіся для Зэльвы добрай традыцыяй, як і ўзніклы пазней Ганненскі кірмаш.
У сваім адрасаваным ва ўладныя структуры лісце Бондарава напісала, што помнік “одним своим видом приносит невыносимые муки ветеранам ВОВ”. Гэта высмактанае з пальца сцвярджэнне змагарка з помнікамі нічым не падмацавала. Бо падмацаваць няма чым. Мне дакладна вядома, што за ўсе дваццаць гадоў ні настаяцель зэльвенскай Свята-Троіцкай царквы, ні мясцовы райвыканкам не атрымлівалі ніякіх ветэранскіх скаргаў адносна помніка. Наадварот, зэльвенскі бацюшка неаднаразова чуў на свой адрас падзячныя словы за паважлівае стаўленне да памяці Ларысы Геніюш – і ад сваіх прыхаджан, і ад заезджых экскурсій.
Наступны пасаж Бондаравай здзіўляе яшчэ больш: помнік, аказваецца, “позорит чистое имя Белорусской православной церкви”. На гэтую хлуслівую інвектыву гродзенскай хунвэйбінкі мусіў бы адказаць мітрапаліт Мінскі і Заслаўскі Веніямін, але ён нешта падазрона доўга маўчыць. Кажуць, раіцца з епіскапам Гродзенскім і Ваўкавыскім Антоніем, што рабіць. Таму адкажу за маўклівага мітрапаліта я.
Ларысу Геніюш у мінскай турме ў 1948 годзе садзілі ў карцар – за намаляваны на запацелай шыбе воблік Хрыста.
Міністр дзяржбяспекі Цанава, які на допыце патрабаваў у паэткі архіў БНР і пагражаў расправай, пачуў ад яе спакойнае: “Без волі Божай і волас з маёй галавы не ўпадзе”.
У ГУЛАГу Ларыса Геніюш, наколькі гэта было магчыма, арганізоўвала патаемныя святкаванні Вялікадня – свята Хрыстовага ўваскрашэння.
Калі ў бязбожныя 1960-я гады зэльвенскага святара ўлады выселілі з царкоўнага дома і ён не меў страхі над галавой, яму дала прытулак у сваёй хаце Ларыса Геніюш.
У зэльвенскай царкве і сёння можна пабачыць старажытнае напрастольнае Евангелле, абгорнутае ў чырвоны аксаміт – падарунак ад Ларысы Геніюш.
З духоўных, прасякнутых хрысціянскім духам вершаў Геніюш можна скласці цэлую анталогію…
Вось за ўсё гэта БПЦ, як мне бачыцца, і аддзячыла сваёй адданай верніцы – помнікам каля царквы.
Дарэчы, аднойчы яго ўжо спрабавалі знесці. Вось як гэта было.
Ідэя помніка была ўпершыню агучана старшынёй гісторыка-асветніцкага клуба “Спадчына” Анатолем Белым на старонках часопіса “Полацак” яшчэ ў 1996 годзе. Да яе з прыхільнасцю паставілася беларуская дыяспара, былі сабраны неабходныя сродкі.
Створаны неўзабаве аргкамітэт пісьмова звярнуўся ў Зэльвенскі райвыканкам з просьбай вызначыць месца пад помнік, над якім заканчваў працу скульптар Міхась Інькоў – родам з Зэльвы. Хутка прыйшоў адказ: “Раённы выканаўчы камітэт вырашыў дазволіць устаноўку бюста Ларысы Геніюш па вуліцы Савецкай, у скверы перад будынкам былога пасялковага Савета дэпутатаў за сродкі аргкамітэта”.
Помніцца, як, перапоўнены радаснымі пачуццямі, я паехаў у Зэльву. Разам з тагачасным старшынёй райвыканкама Віктарам Будрэвічам мы агледзелі вызначанае месца (акурат насупраць хаты, дзе жылі Геніюшы).
Не ведаю, наколькі самастойным быў на той час райвыканкам у прыняцці рашэнняў. Але праз пэўны час я атрымаў з Зэльвы другі ліст, з якога вынікала, што раённая ўлада “перавырашыла” сваё ж рашэнне і адклала ўзвядзенне помніка да няпэўнага часу.
На гэтым справа мела ўсе шанцы заглухнуць. І яна ледзь не заглухла. Прайшлі гады, і ініцыятыву ізноў узяў на сябе Анатоль Белы. Ён дамогся аўдыенцыі ў мітрапаліта Філарэта, падаў яму чалабітную і атрымаў на ёй рэзалюцыю Уладыкі: “Бог благословит доброе начинание”.
З рэзалюцыяй у кішэні, прыхапіўшы неабходнае начынне і сам бюст, Белы ў той жа дзень паімчаўся ў Зэльву. Вечарам помнік ужо стаяў справа ад увахода ў царкву.
Такіх “буры і націску” мясцовыя ўлады ніяк не чакалі. Раніцай наступнага дня настаяцель царквы быў выкліканы ў райвыканкам. Ва ўльтыматыўнай форме яму было загадана дэмантаваць помнік. Святар паказаў чыноўнікам дабраславенне Філарэта і сказаў, што такога ж дабраславення на дэмантаж не мае. Улады заняліся “вывучэннем сітуацыі”.
Уявіўшы бульдозер на царкоўным цвінтары, я факсам перадаў у Зэльву ліст-пратэст, у якім гаварылася, што “разбурэнне асвечанага па ўсіх праваслаўных канонах помніка станецца беспрэцэдэнтным актам вандалізму і выкліча абурэнне грамадзянаў Беларусі і розгалас па ўсім свеце”. Сярод іншых ліст падпісалі народныя пісьменнікі Янка Брыль, Рыгор Барадулін, Ніл Гілевіч і акадэмік Радзім Гарэцкі.
Ліст разглядаўся на пасяджэнні выканкама, якім кіраваў ужо другі старшыня – Леанід Эльяшэвіч. Ён не захацеў застацца ў найноўшай гісторыі Беларусі руйнавальнікам помніка Ларысе Геніюш. Ад бюста тады адчапіліся.
Ці захоча зняславіць сваё імя ганебным учынкам сённяшні старшыня Зэльвенскага райвыканкама Дзяніс Альшэўскі? Хочацца верыць, што не. І што разам з мітрапалітам Веніямінам яны не дапусцяць вандалізму і адвядуць ад помніка Ларысе Геніюш занесеную гродзенскай цемрашалкай хунвэйбінскую кувалду.
Міхась СКОБЛА.
